در حکومت اسلامی ، هرکسی نمی تواند عهده دار رهبری و حکومت بر جامعه شود ، بلکه باید از ویژگی ها و شرایط خاصی برخوردار باشد .در قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران با الهام از فرامین حیات بخش اسلام صفات و شرایط ولی فقیه به شرح زیر تعین شده است (اصل 109) .
صلاحیت علمی : یعنی توانائی استنباط احکام الهی از منابع و ادله شرعی را داشته باشد ، به عبارت دارای مقام فقاهت و اجتهاد باشد .
عدالت و تقوا : رهبر باید دارای ملکه ای نفسانی باشد که او را از انجام معاصی بر حذر و به انجام تکلیف ترغیب نماید ، به گونه ای که باید در همه حال بر هوای نفس خویش مسلط بوده و جز اطاعت فرمان خدا و تحصیل رضای او به چیزی دیگر نیندیشد .
بینش صحیح سیاسی و اجتماعی : لازمه بینش صحیح شناخت ملاک ها و ارزش های اسلامی و نیز اگاهی به زمان و شناخت روابط بین الملل و تغییر و تحول وضع جهان است تا بتواند مصلحت امت اسلامی را تشخیص داده و جامعه را به سوی سعادت و خوشبختی هدایت نماید و از گرداب طوفان های حوادث نجات دهد .
تدبیر : رهبر باید مدبر باشد . یعنی عاقبت اندیش و آینده نگر باشد و بتواند اوضاع جامعه اسلامی را به خوبی تحلیل نموده و تصمیم مقتضی را اتخاذ نماید .
شجاعت : رهبر باید فردی شجاع و نترس بوده ، جز خدا از کسی هراس نداشته باشد . زیرا مسؤلیت حفظ جان و مال و ناموس مردم بر عهده اوست و لازمه انجام این وظیفه خطیر برخورداری از شجاعت و قاطعیت است .
مدیریت و قدرت کافی برای رهبری : لازمه انجام هر مسؤلیتی برخورداری از توانائی متناسب با آن مسؤلیت است . رهبری جامعه اسلامی مهمترین و مشکل ترین مسؤلیت اجتماعی است ، بر این اساس هر کسی که عهده دار چنین مسؤلیتی می شود باید مدیریت و قدرت متناسب با آن را داشته باشد .